طراح
خلاق یا اپراتور هوشمند؟ (نقش فن آوری اطلاعات در طراحی مهندسی)
نویسنده: محسن حجتي
خلاصه: عمومی شدن تکنولوژیهای اطلاعاتی و وجود انواع و اقسام نرم
افزارهای عمومی و تخصصی در رشته‌های مختلف باعث شده است تا نقش و تعریف
مهندسان و طراحان دستخوش تغییر گردد. در واقع در جامعه اطلاعاتي، انتظارات
و مسووليتها از افراد همچون سابق نيست و ميزان مهارت در به کارگيري اطلاعات
(و به تبع آن مهارت در استفاده از تکنولوژيهاي اطلاعاتي) تعيين کننده
ساختارهاي سازماني و اجتماعي گشته است. این یادداشت به صورت بسیار فشرده به
بررسی این موضوع در حوزه‌های مهندسی و طراحی پرداخته و سرنخهای تحليل آن را
به دست می‌دهد. یک مقاله جامع می‌تواند وارد جزئیات بیشتری شده و این تاثیر
را در فرایند طراحی مهندسی و اجرا، در ابعاد نیروی انسانی و سازمانی در
زمینه‌های تخصصی مختلف (مثل مهندسی ساختمان، برق، مکانیک و...) بررسی کند.
نقش اطلاعات در یک طرح کارآمد چیست؟
برای پاسخ به این سوال، باید نخست به سوال كليدي دیگری پاسخ داد: طرح
كارآمد يعني چه؟ باید گفت موفقيت در اجراي طرح، شاخصه اصلي ارزيابي كارآمدي
يك طرح است. اين موفقيت در بردارنده چند عنصر اصلی است:
۱. سادگي در اجرا و بهره برداري
۲. بهينه سازي هزينه هاي اجرا
۳. تعميرات و نگهداري
۴. تامين حداكثر اهداف طرح
گرچه اين عناصر مي‌توانند در بخش هاي مختلف، داراي تنوع بسيار و اولويتهاي
گوناگون باشند اما فن‌آوری‌های جدید اطلاعاتی با فراهم کردن ابزارهای جدید
در تقریبا همه این حوزه‌ها باعث شده‌اند تا بین کسانی که قادر به استفاده
از این ابزارها هستند و کسانی که مهارت لازم را ندارند، تفاوت عمده‌ای
ایجاد شود. این ابزارها را در یک تقسیم بندی می‌توان به دو گروه مشخص تقسیم
کرد:
- ابزار دسترسی به اطلاعات
- نرم افزارها
ابزار دسترسی به اطلاعات
اولين ابزار هر طراحي كارآمد، دسترسي به حجم اطلاعات مناسب است. ساده ترين
بيان موضوع به اين شكل است كه نسبت مستقيمي بين كارآمدي و حجم دسترسي به
اطلاعات وجود دارد، با این پیش فرض كه در مفهوم دسترسي به اطلاعات، قابليت
پردازش اطلاعات نيز مستتر است، زيرا بي شك حجم عظيم اطلاعات خام بدون امکان
تحلیل آن، عملا استفاده مطلوب از اطلاعات را منتفي مي‌سازد.
اطلاعات در این متن به دو بخش اصلي دسته بندي مي‌شود، يكي اطلاعات مربوط به
تجهيزات است و ديگري اطلاعات اجرا. دسته‌بندي فوق، بر اين قاعده استوار است
كه قابليت اطمينان طراحي هر سيستم، به قابليت اطمينان تجهيزات، و قابليت
اطمينان طراحي افراز مي‌گردد.
در ارزيابي كارآمدي طرح، در اختيار داشتن ابزار مناسب و قوي براي حل مسائل
و موضوعات و انجام صحيح، دقيق و به‌موقع آن است یک شاخص است. به کارگیری هر
ابزاری، مستلزم برخورداری از دانش فني و تخصصي نيز ميباشد كه البته
مهمترين بخش آن، مفاهيم اوليه و كليديِ دانش مربوطه است و شايد اين تنها
بخشي باشد كه طرح را به دانش و آموزش آكادميك متصل مي‌سازد. دارا بودن حد
معيني از هوش، توان فهم و حل مسئله و خصوصيات فردي ديگر نيز ضروري است كه
آموزش هاي لازم براي افزايش اين قابليتها، در حيطه هاي ديگر انجام مي‌شود.
نرم افزارها
نرم افزارها به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند:
۱. نرم افزارهاي محاسباتي و تخصصي
در ارزيابي كارآمدي طرح، در اختيار داشتن ابزار مناسب و قوي براي حل مسائل
و موضوعات و انجام صحيح، دقيق و به‌موقع آن است یک شاخص است. به کارگیری هر
ابزاری، مستلزم برخورداری از دانش فني و تخصصي نيز ميباشد كه البته
مهمترين بخش آن، مفاهيم اوليه و كليديِ دانش مربوطه است و شايد اين تنها
بخشي باشد كه طرح را به دانش و آموزش آكادميك متصل مي‌سازد. دارا بودن حد
معيني از هوش، توان فهم و حل مسئله و خصوصيات فردي ديگر نيز ضروري است كه
آموزش هاي لازم براي افزايش اين قابليتها، در حيطه هاي ديگر انجام مي‌شود.
۲. نرم افزارهاي عمومي مانند نقشه كشي، ويرايشي و همچنين كار با بانكهاي
اطلاعاتي
به‌كارگيري اين نرم افزارهاي عمومي اينك، كاملا جا افتاده و مرسوم است.
بنابراين بر روي ميز كار هر طراح ابزارهای زير قرار دارند:
- بانك اطلاعاتي تجهيزات
- بانك اطلاعاتي اجراي طرحهاي مشابه
- مدارك در بردارنده دانش فني
- نرم افزارهاي تخصصي
- نرم افزارهاي بانك اطلاعاتي، صفحه گسترده و ويرايشي و نقشه كشي
ذكر اين نكته ضروريست كه امروزه با توجه به وجود رقابتهاي پيچيده و نزديك،
بسياري از تامين كنندگان، حجم زيادي از دانش فني طرحهاي گوناگون را به
همراه تجهيزات، در اختيار مصرف كننده قرار مي‌دهند. بنابراين غالبا كافيست
که مصرف كننده اطلاعات اوليه را در اختيار تامين كنندگان قرار داده و بر
اساس اين اطلاعات، تامين کنندگان، تجهيزات مناسب براي اين نياز را در
اختيار وی قرار مي‌دهند. بنابراين در بسياري از شركتهاي تامين كننده معتبر
تجهيزات، بخش ارائه خدمات فني قسمت مهمي از ساختار سازمان مزبور ميباشد.
با توجه به همان فشردگي رقابتها، و همچنين با داشتن حداقلي از دانش فني
مي‌توان خدمات فني مزبور را ارزيابي نمود و تا حد مطلوبي زيركيهاي آنان را
تعديل نمود.
در این میان، نگاهي به ابزار ميز كار طراح، اهميت شبكه هاي اطلاعاتي را
نشان ميدهد.
امروزه اولين ابزار از ليست فوق، يعني بانك اطلاعاتي تجهيزات، با وجود شبكه
ارتباط بسيار گسترده اطلاعاتي، به‌طرز فزاينده اي گسترش يافته است. حجم
بانك اطلاعاتي تجهيزات، از چنان گسترشي برخوردار شده است كه در مخيله هيچ
طراحي، تا پيش از اين نمي گنجيد. تنوع بسيار زياد در عرصه قيمتها، قابليتها
و تامين كنندگان، راه حل‌هاي مناسبي در اختيار طراح قرار ميدهد. اين
موضوع، البته، وابستگي بسياري به موتورهاي جستجو دارد و بنابراين بايد
منتظر بود كه اين موتورها، در آينده اي نزديك، براي كمك به مشتريان، به مرز
درك و فهم خواستهاي جستجوگر برسند.
در عرصه بانك اطلاعاتي طرحهاي اجرا شده مشابه، تجسد عيني اين قاعده توراتي
كه «هيچ چيز زير اين آسمان جديد نيست» را مي‌توان مشاهده كرد. جستجوي
طرحهاي مشابه، ايده ها، راه حلها و امكانات مناسبي را در اختيار طراح قرار
ميدهد. تفكيك بين عنصر تجهيزات و عنصر طرح از يكديگر، در اين بحث كاملا
كليدي است. هر طراح، عناصر خاصي را انتخاب مينمايد اما آنچه طرح را نهايي
ميكند نحوه چيدمان اين تجهيزات است.اساسا هوشمندي طراح را بايد در انتخاب
نحوه چيدمان تجهيزات جستجو كرد. آنچه كه اهداف طرح را تامين مينمايد نه
صرفا انتخاب قطعات بلكه ايجاد ارتباط صحيح بين اين قطعات، براي رسيدن به
هدف طراحي ميباشد. هر خانه ساخته شده اي از تعداد معيني مصالح سود ميبرد.
انتخاب مصالح و مواد اوليه مطلوب يكي از فعاليتهاي سازنده بنا است اما نبوغ
و هوشمندي سازنده بنا را بايد در نحوه بكارگيري اين مصالح جستجو نمود.
بنابراين ابزار مناسب براي كار با بانك اطلاعاتي طرح، كاملا با بانك
اطلاعاتي تجهيزات متفاوت است و يكي از ابزار هاي مهم هر طراح است.. از سوئي
ديگر اين بانك اطلاعاتي ميتواند ياور طراح، در فهم سطح كارهاي جهاني باشد.
طراح، قادر است تخمين مناسبي نيز از كلاس كار خويش با معيارهاي جهاني داشته
باشد.
بر مبناي دستيابي به بانك اطلاعاتي تجهيزات و طرحهاي مشابه، عموما دسترسي
به دانش فني مناسب نيز قابل حصول است. وجود انواع گوناگون صورت بندي دانش
تخصصي، از سطوح پائين تا پيشرفته، درك روشن و صريحي از حيطه فعاليت تخصصي،
در اختيار طراح قرار ميدهد. همانگونه كه قبلا اشاره کرديد بخشي از اين دانش
فني توسط تامين كنندگان تجهيزات در اختيار طراح قرار ميگيرد.. شناسائي
فعاليتهاي پژوهشي و ويژه نيز، ميتواند دورنما و آينده دانش تخصصي مزبور را
روشن نمايد و طراح را در پيمودن راه آينده ياري رساند.
اکنون شناسائي انواع نرم افزارهاي تخصصي، با قابليتهاي موجود در شبكه‌هاي
اطلاعاتي جهاني، بسيار آسانتر از گذشته است. چالش اصلي در انتخاب نرم
افزارهاي تخصصي، بهينه کردن هزينه‌ها و قابليتهاي آنها ميباشد. اما تنوع
زياد آنها، گزينه‌هاي بيشتري را دراختيار طراح قرار ميدهد. کثرت این نرم
افزارها و بانکهای اطلاعاتی پشتیبان آنها در بسياري از حيطه‌ها، در
ناخوشايندترين صورت‌بندي، فعاليت طراحان را به حد اپراتورهاي هوشمند تنزل
داده است. به‌عبارت ديگر بسياري از افراد را با در اختيار داشتن اطلاعاتي
اندك بر جاي طراحان نشانده است. آنچه كه نياز است نه دانش فني گسترده، كه
توان كار با نرم افزار است و به عاملی تعيين كننده در مطلوبيت طرح تبدیل
گشته است. مي‌دانم اين موضوع مايه دلخوري زیاد براي بسياري است.
با گسترش بسيار زياد استفاده از تجهيزات كامپيوتري، كار با نرم افزارهاي
عمومي، اينك جزو ابزار اولیه كار طراحي محسوب مي‌شود. با توجه به عموميت
اين نوع نرم افزارها، قابليتها و توانائيهاي آنها نيز با سرعت بسيار زيادي
در حال گسترش است. هر كسي ميتواند اين مقايسه را مثلا در حيطه نرم
افزارهاي بانك اطلاعاتي در طي يك دهه گذشته مشاهده نمايد.
اطلاعات مناسب، شخص مناسب، زمان مناسب
در تمام موارد فوق آنچه كه مهم است سرعت و زمان مناسب دسترسي نيز ميباشد.
بنابراين ارزش اطلاعاتي كه استحصال مي‌شود، بشدت به زمان دريافت آنها نيز
وابسته است. همه بارها شاهد اين وضعيت پيچيده بوده ايم كه اطلاعاتي كه در
زماني خاص بسيار ارزشمند و گرانبها بودند، بعد از مدت زمان كوتاهي ارزش خود
را از دست داده اند.
بنابراين يك طراح خوب كسي است كه مفاهيم اوليه دانش خود را مي‌داند و با
استفاده از ابزار مناسب، و با دسترسي به اطلاعات مناسب در زمان مناسب، قادر
به توليد طرحهاي كارآمد است.
جهانی شدن
آخرين موضوع مهم اين است كه ديگر حيطه فعاليتهاي طراح، نه يك منطقه
جغرافيايي خاص، بلكه تمام دنيا است. اين موقعيت جديد هم يك فرصت است كه در
آن مشتريهاي بسياري همواره در جستجوي طراح هستند و يك وضعيت بغرنج، كه بايد
در مسابقه اي شركت جست كه رقبايي از همه جاي دنيا در آن شركت مي نمايند. |
|
